Bez dwóch zdań, pompony w pająku spełniają świetnie swoją dekoracyjną rolę, ale kiedy się w nim pojawiły i czy jest tylko jeden rodzaj pompona, którym ozdabiano pająki?
Na to pytanie będę chciała odpowiedzieć w dzisiejszym wpisie. Wydaje mi się, że kwestia kolorowych pomponów jest równie ciekawa co same pająki, tym bardziej, że mamy w czym przebierać.
Żeby zrozumieć strojność pająków zacznę może od opowiadania, z którego wynika, że wczesnym rankiem po narodzinach Jezusa, jednym z pierwszych stworzeń, jakie wtedy ujrzał był właśnie pająk siedzący na swojej sieci, spowitej poranną rosą. Krople rosy odbijały się w słońcu tworząc tęczowe kolory, co sprawiło, że widok był istnie bajeczny i czarujący.
Z wierzenia tego przyjęła się nazwa dla naszej ludowej ozdoby - pająk. A zroszona, kolorowa pajęcza sieć zakorzeniła przeświadczenie, że pająk musi być pięknie przybrany. Wtedy spełnia swoje zadanie, przynosi szczęście, dobrobyt, błogosławieństwo od Boga.
Być może jest w tym ziarno prawdy i stąd przystrajanie pająków jest u nas naprawdę bogate a pompony być może zastąpiły kolorowe krople rosy.
Zapewne jednak domyślacie się, że bibuła nie była powszechnie dostępnym materiałem w początkowych czasach popularności pająka ludowego. Pojawiła się ona w tych ozdobach dopiero na przełomie XIX i XX wieku i wtedy weszła praktycznie do wszystkich typów pająków w postaci kwiatów, harmonijek, strzępionych tasiemek a także pomponów.
Jednak co było wcześniej?
Przede wszystkim słoma. Ze słomy, oprócz całej konstrukcji pająka, można było stworzyć plecionki, łańcuchy, frędzle, chwosty, gwiazdki, ptaszki... Czego dusza zapragnęła, można było ze słomy wypleść. Stanowiła ona bardzo popularny materiał do zdobienia pająków i sprawdzała się w tym naprawdę świetnie.
Pióra były kolejnym materiałem do ozdabiania pająków przed bibułkowymi pomponami. Nadawały pająkowi lekkości i strojności. Na wsiach często wykorzystywano gęsie pióra, które pozyskiwano podczas wspólnych spotkań przy darciu pierza na kołdry i poduszki. Zdobione piórami pająki można jeszcze spotkać w skansenach.
W okresie Wielkanocnym przystrajano pająki symbolem tych świąt, czyli jajkami. Można zaobserwować te ozdoby przybrane pisankami, wydmuszkami, kraszankami, które oczywiście były tworzone zgodnie z tradycjami danego regionu.
Zatem np. w Lubelskiem pisanki malowano woskiem a w Łowickim jajka ozdabiano lokalnymi wycinankami. Możecie sobie spróbować wyobrazić, jak różnorodne mogły być te pająki w jednym czasie Wielkiej Nocy w chatach z różnych zakątków Polski. Niektóre z takich pająków również można jeszcze spotkać w skansenach.
Pająk na powyższym zdjęciu przedstawia ozdobę we wspomnianym łowickim stylu, pisanki wyklejone są tradycyjnymi wycinankami. Posiada on też papierowe tarcze a obecność papieru mogła tylko rozbudzić wyobraźnię do przystrajania.
Wraz z pojawieniem się papieru i bibuły rozwinęły się pomysły na ozdabianie pająków, wykształciło mnóstwo nowych rozwiązań w tym właśnie - znane nam współcześnie - pompony.
Być może pierwowzorem pompona były też tzw. "światy", czyli kuliste formy tworzone z opłatków, które pojawiały się w chatach najczęściej w okresie Bożego Narodzenia i zdobiły podłaźniczki, pająki i choinki.
W Muzeum etnograficznym w Krakowie zachowany jest piękny egzemplarz pająka wykonanego przez mężczyznę o nazwisku Łada, urodzonego ok. 1852 roku. Jest to pająk skonstruowany ze słomianych tarcz, przystrojony świecznikami i wspomnianym wyżej, pięknym, kulistym światem.
W moim przekonaniu wśród zdobień pająka króluje pełny pompon. Nie znalazłam dla niego innej nazwy, twórcy ludowi, których udało mi się spotkać, tak go właśnie nazywają: pompon lub pełny pompon. Być może z uwagi na jego pełny, okrągły kształt.
Uwielbiam ten rodzaj ozdoby, pająki z tymi pomponami są wybitnie strojne i robią wrażenie. Taki pompon wymaga wiele mizernej pracy, jest naprawdę czasochłonny, jednak efekt wart jest starań.
Współcześnie ten rodzaj pompona jest najczęściej zastępowany pomponem z kolorowej włóczki, co jest równie efektowne, ale przede wszystkim, znacznie łatwiejsze do zrobienia. Włóczkowe pompony były też popularne wcześniej w bogatszych rejonach, np. w Łowiczu.
Kolejnym ciekawym pomponem jest jeżyk. Jak można się domyślić, posiada kolce, tak jak jeż, stąd jego nazwa. Robiony jest z kilku warstw bibuły, sklejanych w kształt ośmioramiennych gwiazdek. Pompon "jeżyk " często występował w kiercach, czyli formie pająka popularnego w regionie kurpiowskim.
Na sam koniec zostawiłam strojną "kalinkę". Ten pompon, oprócz radosnej nazwy, jest jednym z łatwiejszych do wykonania. Nie ujmuje mu to jednak elegancji i strojności.
"Kalinka" świetnie sprawdzi się zarówno w pająku krystalicznym jak i tarczowym. Idealnie komponuje się z innymi formami ozdobnymi na pająku. "Kalinka" jest po prostu ślicznym, pełnym uroku pomponem.
Na pewno istnieje jeszcze kilka form pomponów, którymi przystrajano pająki. Wymieniłam te główne, najczęściej spotykane jak również takie, które sama zaobserwowałam.
Należy pamiętać, że każdy ma trochę inną metodę tworzenia pająków i ozdabiania ich. Nawet jeśli forma pompona powtarzała się w różnych rejonach to już sam sposób wykonania, mógł się różnić.
Jest to o tyle ciekawe i fajne, że każda ręka stworzy tak naprawdę innego pająka.
Na sam koniec tego wpisu zapraszam Was na kolejne dwie części filmików z instrukcjami.
Z jednym z nich nauczycie się wykonywać "kalinki", kolejny pokaże jak udekorować i połączyć pająka krystalicznego.
https://youtu.be/JHgdGI3nq3Y - część III
https://youtu.be/vF6Ehvk6FJQ - część IV
Zapraszam serdecznie do oglądania i stworzenia pająka!
Comentários